Ρύπανση ατμοσφαιρικού αέρα και επιπτώσεις

Όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια γίνεται λόγος για τη ρύπανση του περιβάλλοντος, αν και πολλές φορές δεν είναι απόλυτα κατανοητό τι σημαίνει ρύπανση περιβάλλοντος, πως προκαλείται, αν υπάρχουν τρόποι να αντιμετωπισθεί και ποιες είναι οι επιπτώσεις στην υγεία μας.

Η περιβαλλοντική ρύπανση είναι άμεσα συνυφασμένη με την εξέλιξη της τεχνολογίας και της επιστήμης, η πρόοδος των οποίων εκτός από σημαντικά οφέλη που προσφέρει στην ανθρωπότητα έχει επίσης και δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον και κατά συνέπεια στην υγεία των ανθρώπων («το τίμημα της εξέλιξης»)

Το πρόβλημα έχει αρχίσει να λαμβάνει ανησυχητικές διαστάσεις ιδίως στα μεγάλα αστικά κέντρα. Ενδεικτικά μόνο αναφέρουμε ότι 60.000 θάνατοι κάθε χρόνο στις μεγαλουπόλεις της Ευρώπης και 3.000.000 σε παγκόσμια κλίμακα οφείλονται στην μακροχρόνια έκθεση ρύπων της ατμόσφαιρας (από την έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για το περιβάλλον).

Η επίδραση που έχει το περιβάλλον στην υγεία είναι γνωστή από τους αρχαίους χρόνους. Ο πατέρας της Ιατρικής Επιστήμης Ιπποκράτης αναφέρει στο έργο του «περί αέρων υδάτων τόπων» ότι το κλίμα ρυθμίζει την υγεία του ανθρώπου. Είναι επίσης γνωστό ότι κατά τη διερεύνηση των ασθενειών πολύ σημαντικό ρόλο παίζει η λήψη επαγγελματικού ιστορικού του ασθενούς, καθώς πολλά νοσήματα σχετίζονται άμεσα με το περιβάλλον. Άλλωστε υπάρχει ολόκληρη ομάδα νοσημάτων που ονομάζονται «επαγγελματικά νοσήματα». Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η «πνευμονοκονίωση» των ανθρακωρύχων, η αμιάντωση (καλοήθης αλλά και κακοήθης μορφή που οφείλεται αποκλειστικά στον αμίαντο), κά. Επίσης μια σειρά νοσημάτων προκαλούνται από τις συνθήκες του περιβάλλοντος, όπως η ενδημική βρογχοκήλη (διόγκωση του θυρεοειδούς αδένα) σε ορισμένες περιοχές όπου υπάρχει έλλειψη ιωδίου, η φυματίωση που σχετίζεται άμεσα με ανθυγιεινές συνθήκες διαβίωσης κλπ.

Τι εννοούμε όμως λέγοντας ρύπανση του περιβάλλοντος ;

Κάθε περιβαλλοντική συνθήκη η οποία έχει δυσμενείς επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία. Εξαρτάται δε από τρεις παράγοντες :

1. τις πηγές ρύπανσης (είδος και ποσότητα ρύπων)

2. τις μετεωρολογικές συνθήκες που επικρατούν και

3. τα τοπογραφικά χαρακτηριστικά της περιοχής.

Η αλληλεπίδραση αυτών των παραγόντων μπορεί να ευνοήσει την συγκέντρωση ρύπων ή την απομάκρυνσή τους.

Ποιες είναι οι πηγές ρύπανσης ;

Οι πηγές ρύπανσης ανήκουν σε δύο κατηγορίες και αυτές είναι

(α) οι ανθρωπογενείς, δηλαδή εκείνες που οφείλονται στην ανθρώπινη δραστηριότητα (αυτοκίνητα, θέρμανση, βιομηχανία, φυτοφάρμακα, σπρεϋ κλπ)

(β) οι φυσικές, δηλαδή εκείνες που οφείλονται στη φυσική δραστηρότητα (ηφαίστεια, ηλεκτρικές εκκενώσεις κλπ)

Τι είναι οι ρύποι ;

Κάθε ουσία η οποία μπορεί να δράσει βλαπτικά στον ανθρώπινο οργανισμό ή ακόμη και να προκαλέσει τον θάνατο.

Ανάλογα με την ιδιότητά τους διακρίνονται :

§ Επικίνδυνες χημικές ουσίες ,

§ Αέριοι ρύποι (τοξικά αέρια και αιωρούμενα σωματίδια) και τέλος

§ Φυτοφάρμακα .

Πως εισέρχονται στον ανθρώπινο οργανισμό ;

Πύλες εισόδου αυτών των ουσιών αποτελούν :

§ Το αναπνευστικό σύστημα (εισπνοή),

§ Το γαστρεντερικό σύστημα (λήψη τροφών και υγρών) και τέλος

§ Το δέρμα.

Η πύλη εισόδου της κάθε ουσίας εξαρτάται από τις ιδιότητες αυτής.

Κυριότεροι ατμοσφαιρικοί ρύποι

Οι ρύποι διαχωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες

Α. Πρωτογενείς ρύποι

Β. Δευτερογενείς ρύποι

Πρωτογενείς ονομάζουμε τους ρύπους οι οποίοι προέρχονται από ανθρωπογενείς πηγές ρύπανσης. Τέτοιες πηγές είναι η βιομηχανία, τα αυτοκίνητα (βενζίνη, πετρέλαιο), η θέρμανση κλπ. Κυριότεροι πρωτογενείς ρύποι είναι το μονοξείδιο του άνθρακα (CO), το μονοξείδιο του αζώτου (NO), το διοξείδιο του θείου (SO2), οι υδρογονάνθρακες (HC) και τα σωματίδια. Οι ρύποι αυτοί μαζί με το όζον (O3) παρακολουθούνται συστηματικά από τους αρμόδιους κρατικούς φορείς και ονομάζονται «συμβατικοί ρύποι».

Οι πρωτογενείς ρύποι στην ατμόσφαιρα μέσω διαφόρων χημικών αντιδράσεων παράγουν τους δευτερογενείς ρύπους, κυριότεροι εκ των οποίων είναι το διοξείδιο του αζώτου (NO2) και το όζον (O3). Το όζον για παράδειγμα είναι αποτέλεσμα της αντίδρασης του οξειδίου του αζώτου με διάφορες πτητικές οργανικές ενώσεις, αντίδραση η οποία καταλύεται από το ηλιακό φως.

Μια άλλη σημαντική κατηγορία ρύπων είναι τα αιωρούμενα σωματίδια. Πρόκειται για σωματίδια στερεής ή υγρής φάσης, τα οποία αιωρούνται στην ατμόσφαιρα. Τέτοια σωματίδια είναι η σκόνη, ο καπνός, διάφορα μέταλλα κλπ. Διακρίνονται ανάλογα τη διάμετρό τους. Σημαντικό ρόλο έχουν τα σωματίδια που έχουν διάμετρο μέχρι 10 μm (μικροχιλιοστά) (PM-10) και ιδίως τα σωματίδια με πολύ μικρή διάμετρο (PM-2,5), διότι το μέγεθός τους, επιτρέπει την είσοδό τους στο αναπνευστικό σύστημα, προκαλώντας σοβαρά αναπνευστικά προβλήματα.

Πηγές αυτών των σωματιδίων είναι η βιομηχανία, τα αυτοκίνητα, γεωργικές εργασίες, καύση ξύλων, όπως επίσης και τα διάφορα αεροζόλ.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις στην υγεία ;

Οι επιπτώσεις στην υγεία είναι πολλές και σοβαρές. Το κυριότερο σύστημα που προσβάλλεται στον ανθρώπινο οργανισμό είναι το αναπνευστικό και το καρδιαγγειακό. Περισσότερο ευάλωτα είναι τα υπερήλικα άτομα και μάλιστα εκείνα που πάσχουν από πνευμονικά και καρδιακά νοσήματα. Επίσης ιδιαίτερη επίπτωση παρουσιάζεται στις παιδικές ηλικίες για δύο λόγους (α) τα παιδιά παρουσιάζουν αυξημένη μεταβολική δραστηριότητα και (β) το νευρικό , το αναπνευστικό και το αναπαραγωγικό σύστημα των παιδιών, δεν είναι πλήρως αναπτυγμένα.

Πιο συγκεκριμένα και σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το περιβάλλον και την υγεία, στην Ευρώπη

§ ένα στα επτά παιδιά προσβάλλεται από άσθμα

§ το άσθμα προσβάλλει περισσότερο τα παιδιά της δυτικής Ευρώπης συγκριτικά με εκείνα της Ανατολικής Ευρώπης (δεκαπλάσια επίπτωση)

§ άσθμα – αλλεργίες και άλλα αναπνευστικά νοσήματα αυξάνουν ολοένα και περισσότερο και αποτελούν ένα από τα κυριότερα αίτια εισαγωγής στα νοσοκομεία.

Επίσης οι διάφοροι ρύποι του περιβάλλοντος ευθύνονται πολλές φορές για αποβολές εμβρύων, συγγενείς διαμαρτίες, σωματικές και διανοητικές αναπηρίες και διαταραχές της αναπαραγωγικής ικανότητας των ανθρώπων.

Δεν θα πρέπει να ξεχάσουμε τις επιπτώσεις του παθητικού καπνίσματος η οποία προκαλεί αναπνευστικά προβλήματα αλλά και αύξηση του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου των πνευμόνων σε μη καπνιστές κατά 20-30%.

Τέλος θα πρέπει να αναφέρουμε μια ακόμη σημαντική αιτία ατμοσφαιρικής ρύπανσης, τον θόρυβο, ο οποίος μπορεί να προκαλέσει μείωση της ακοής. Εκτιμάται ότι 10.000.000 άνθρωποι στην Ευρώπη είναι εκτεθειμένοι σε υψηλές στάθμες θορύβου.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση ευαισθητοποιημένη από τον κινδύνους που διατρέχει η υγεία μας εξαιτίας της μόλυνσης του περιβάλλοντος, έχει εξαγγείλει στρατηγική οι κυριότεροι στόχοι της οποίας είναι : η βελτίωση της νομοθεσίας σχετικά με την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα, η θέσπιση μέγιστων ορίων επικινδυνότητας για τους διάφορους ρύπους και η παρακολούθησή τους, η σταδιακή δραστική μείωση των ρύπων, ώστε να ελαχιστοποιηθεί τα αμέσως επόμενα χρόνια η νοσηρότητα και η θνησιμότητα συνεπεία της ατμοσφαιρικής ρύπανσης

Νίκος Δ. Χαϊνης, Πνευμονολόγος